حاوی

دربرگیرنده، فراگیر

ahmad mehranfar tarlan parvaneh shabnam gholikhani

حاوی کجاست و یعنی چی؟

حاوی کجاست

حاوی . (اِخ ) دهی از دهستان چنانه ی بخش شوش شهرستان دزفول در چهل هزارگزی جنوب باختری شوش و چهل ودوهزارگزی باختر راه شوسه ی دزفول به اهواز. دشت ، گرم سیر، مالاریائی . دارای چهارصد تن جمعیت همه شیعه . آب آن از رود کرخه ، محصول آنجا غلات . کار مردم زراعت . راه در تابستان اتومبیل رو است . (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 6).

حاوی

معنی حاوی

درباره حاوی در لغت نامه ها اینطور نوشته شده است : حاوی. (ع ص ) حاو.نعت فاعلی از حی ّ و حوایة. فراگیرنده از هر سوی. محتوی. احاطه کننده. گرادگردگیرنده. از همه سو بر چیزی محیطشونده. محیط. || شامل. مشتمل. محتوی بر. || مارافسای. (مهذب الاسماء). مارگیر. صاحب مار. الذی یرقی الحیة. (اقرب الموارد). حَوّاء.


حاوی. (اِخ ) نام کتاب معروف محمد زکریا که آنرا «الجامع الحاصر لصناعة الطب » و «حاصر صناعة الطب » و «الجامعالکبیر» و «الجامع» نیز نامند. کتاب الحاوی اعظم و اهم کتب مویلفه ی محمدبن زکریای رازی است ، ابن العمید وزیر رکن الدوله ی دیلمی بعد از وفات رازی مسودات آنرا در ری بدست آورده بتوسط شاگردان رازی مرتب کرد، نسخ متعدده از آن موجود است و ترجمه ی لاتینی آن در سنه ی 1486 م. در برشیا از بلاد ایطالی و بعد از آن در سنه ی 1509-1542 م. در ونیز بطبع رسیده است. (تعلیقات قزوینی بر چهارمقاله ص 70). ابن الندیم در شمار تایلیفات رازی آورده است که : کتاب حاوی ، الجامع الحاصر لصناعة الطب نیز نام دارد، و آن در دوازده قسمت است ،قسمت اول در معالجه ی بیماریها و بیماران. دوم در حفظ صحت. سوم در رئبه و شکسته بندی و جراحات. چهارم در قوای داروها و غذاها و آنچه در طب بدان احتیاج باشد.پنجم در ادویه ی مرکبه. ششم در صنعت طب. هفتم داروسازی و داروها و رنگ و بو و مزه ی هر یک. هشتم در ابدان. نهم اوزان و مکاییل. دهم در تشریح و منافع هر یک از اعضاء. یازدهم اسباب طبیعی در صناعت طب. دوازدهم مدخل علم طب در دو مقاله : اول در اسماء طبی ، دوم در اوایل طب. (فهرست ابن الندیم چ مصر 1348 هَ. ق. ص 417). در فهرستی که بیرونی برای مویلفات رازی نوشته جزء دوازدهم حاوی را کتاب جداگانه دانسته گوید: الجامع الکبیر و قد عرف بالحاوی و هو کتایلیف لم یتصرف فیها ولم یتمه. قفطی در تاریخ الحکماء گوید: کتاب الحاوی فی الطب و یسمی الجامع الحاصر لصناعة الطب اثنی عشر قسماً. و در جای دیگر گوید: کتابه الذی سماه الجامع و هوسبعون مقالة. ابن ابی اصیبعه در عیون الانباء گوید: کتاب الجامع و یسمی حاصر صناعة الطب و غرضه فی هذا الکتاب جمع ما وقع الیه و ادرکه من کتاب طب قدیم او محدث الی موضع واحد فی کل باب و هو ینقسم اثنی عشر قسماً: القسم الاول ، فی حفظ الصحة و علاج الامراض و الوثی و الجبر و العلاجات. القسم الثانی ، فی قوی الاغذیة و الادویة و ما یحتاج الیه من التدبیر فی الطب. القسم الثالث ، فی الادویة المرکبة و فیه ذکر ما یحتاج الیه منها علی سبیل الاقراباذین. القسم الرابع، فیما یحتاج الیه من الطب فی سحق الادویة و احراقها و تصعیداتها و غسلها و استخراج قواها و حفظها و مقدار بقاء قوة کل دواء منها و ما ایشبه ذلک. القسم الخامس ، فی صیدلة الطب و فیه صفة الاودیة و الوانها و طعومها و روائحها و معادنها و جیدها و ردیئها و نحو ذلک من علل الصیدلة. القسم السادس ، فی الابدال ، یذکر فیه ما ینوب عن کل دواء او غذاء اذا لم یوجد. القسم السابع، فی تفسیر الایسماء و الاوزان و المکاییل التی للعقاقیر و تسمیة الاعضاء و الادواء بالیونانیة و السریانیة و الفارسیة و الهندیة و العربیة علی سبیل الکتب المسماة بشقشماهی (؟). القسم الثامن ، فی التشریح و منافع الاعضاء. القسم التاسع، فی الاسباب الطبعیة من صناعة الطب ، غرضه فیه ان یبین ایسباب العلل بایمر الطبیعی. القسم العاشر، فی المدخل الی صناعة الطب و هو مقالتان : الاولی منهما فی الاشیاء الطبیعیة و الثانیة فی اوائل الطب. القسم الحادی عشر، جمل علاجات و صفات و غیر ذلک. القسم الثانی عشر، فیما استدرکه من کتب جالینوس (و لم یذکرها حنین و لاهی فی فهرست جالینوس ). اقول : هذا التقسیم المذکور هیهنا لیس هو لکتابه المعروف بالحاوی و لا هو تقسیم مرضی ، و یمکن ان هذه کانت مسودات کتب وجدت للرازی بعد موته و هی مجموعة علی هذا الترتیب فحسبت انها کتاب واحد، و الی غایتی هذه ماراییت نسخة لهذا الکتاب و لاوجدت من ایخبر اینّه رآه. کتاب حاوی که آن را الجامع الحاصر لصناعة الطب نیز میگویند بزرگترین تایلیف و تصنیف محمد زکریای رازی است و مدتها مرجع علماء و اطباء اروپا بوده و مکرر به طبع رسیده است. اول دفعه در شهر برشیا از بلاد ایتالیای شمالی به لاتینی ترجمه ودر دو جلد طبع شده (1486 م.) و پس از آن مکرر در ونیز ایتالیا در سالهای 1509 و 1542 م. چاپ شده که نسخه ی این ترجمه بسیار کمیاب است. نسخ خطی متعدد آن در کتابخانه های معتبر عالم مانند: کتابخانه ی موزه ی بریتانیا، کتابخانه ی مونیخ (از شهرهای آلمان ) و کتابخانه ی اُکسفورد و کمبریج انگلستان و کتابخانه ی اسکوریال اسپانیا و کتابخانه سلیم آقا (استانبول ) و کتابخانه ی سرای (استانبول ) و کتابخانه ی سلیمانیه (استانبول ) و کتابخانه ی شهید علی پاشا (استانبول ) و کتابخانه ی موصل و کتابخانه ی آستان قدس رضوی و کتابخانه ی رامپور هندوستان و کتابخانه ی مَدْرَس هندوستان و کتابخانه ی ملک در تهران موجود است.

کتاب حاوی پس از وفات محمد زکریای رازی به امر ا ی بوالفضل بن عمید استاد صاحب بن عباد وزیر رکن الدوله ی دیلمی از اوراق مشوش و پراکنده ای که از رازی باقی مانده بود به اهتمام شاگردانش جمعآوری و پس از جمع این اوراق پراکنده کتاب حاوی را تهیه کردند چنانکه ابن ابی اصیبعة در ذیل توضیحات خود راجع به این کتاب در عیون الانباء نیز بدان اشاره کرده گوید نسخه ی کامل این کتاب را بشرح فوق ندیده و نیز از کسی نشنیده ام. این کتاب در حدود سی مجلداست و در این باب بیان مورخین مختلف است ، بعضی مانند ابوالفداء در تاریخ خویش سی مجلد و برخی بیست و بعضی هیجده مجلد در کتب خود ذکر کرده اند و آنچه بتحقیق نزدیک است شاید در ابتداء گردآوری این کتاب سی مجلدبوده است و بصورت دائرةالمعارف طبی است که از معلومات قدماء یونانیان و ایرانیان و غیره تا زمان خود رازی جمع شده ، و قرون متمادیه اطباء اروپا بخصوص جامعه ی طب ایتالیا و پزشکان این سرزمین از آن استفاده میکردند نسخه ی خطی که در کتابخانه ی اسکوریال اسپانیا وجود دارد هفتاد مجلد میباشد. قدما درباره ی این کتاب بسیار معتقد بوده و مقام وی را در میان کتب طبی بس گرامی میداشتند و تقریباً تمام مورخین از آن ستایش کرده اند. نظامی عروضی سمرقندی در مقاله ی چهارم کتاب خود درباب علم طب و هدایت طبیب مینویسد «... پس از کتب بسائط یکی بدست آرد چون ستة عشر جالینوس یا حاوی محمد زکریا یا کامل الصناعة یا صدباب بوسهل مسیحی یا قانون بوعلی سینا یا ذخیره ی خوارزمشاهی و بوقت فراغت مطالعت همی کند...». ابن ابی اصیبعة گوید: «کتاب حاوی از بزرگترین و مهمترین کتب طبی است بجهة آنکه در آن جمیع امراض و درمان بیماریها چه از متقدمین و چه از متا ی خرین تا زمان رازی را شامل است و در آن هر موضوعی را که از گوینده نقل کرده نامش را ذکر کرده است...». چنانکه میدانیم عموم مورخین بلااستثناء نام کتاب حاوی را «الجامعالحاصر لصناعة الطب » گویند و از این عبارت معلوم میگردد که جامعترین کتاب طب تا آن زمان بوده است اما بدبختانه هنوز تعداد و مطالب مجلدات و فصول و ابواب این کتاب بطور تحقیق و دقیق معلوم و معین نیست. در الفهرست ابن الندیم و عیون الانباء دوازده باب (قسم ) ذکر کرده چنانکه بیان شد. بیرونی سیزده فصل و قفطی در جایی دوازده فصل و در جایی دیگر هفتاد مقاله ذکر کرده است و تقسیمات این مورخین مانند یکدیگر نیست و اصولاً مجلدات حاوی که در دست است مطابق تقسیمات فوق نمی باشد. اروپائیان به این کتاب بیشتر از مورخین شرق اهمیت میدهند بدلیل آنکه محتویات آن مجموعه ی مشاهدات و اتفاقاتی است که رازی به را ی ی العین دیده و این بزرگترین و مهمترین وجهی است که حاوی را بر سایر کتب طبی اسلامی مزیت و برتری میدهد و رازی در این کتاب جمیع عقاید اطباء یونان و ایران و عرب و روم راتا زمان خود با عملیات و نظریات خویش (که با مَرضی ̍تجربه کرده است ) جمعآوری کرده و منبعی عالی برای پی بردن بمقام وی میباشد و به این دلیل در تاریخ طب رتبه ی ارجمندی را داراست. ادوارد براون در کتاب طب عرب میگوید: «این کتاب بر سایر کتب طبی اسلامی مزیت و برتری دارد بدلیل آنکه رازی اتفاقات و مشاهداتی که به را ی ی العین دیده در آن نوشته است ». بطور اجمال همانطور که از فصول و ابواب کتاب حاوی معلوم میشود در این کتاب از جمیع شعب طب و اصول تداوی و حفظالصحة و علم الامراض و دواسازی و سایر شعب بخوبی بحث شده است و چنانکه متتبعین به آن نام دائرةالمعارف داده اند بسیار بجا و مناسب میباشد و کمتر در میان کتب طبی قدیم کتابی به این پایه و مایه میرسد، با این تفاوت که علاوه بر معلومات مزبور جمیع اطلاعات مطبی و بیمارستانی و شرح حال بیماران و اوضاع مریضخانه ها را با طرزی نیکو بیان کرده است. آنچه از کتاب حاوی در کتابخانه های جهان فعلاً موجود است جزو یا اجزائی از این کتاب میباشد و نسخ متعدده ی آن که در کتابخانه های بزرگ یافت میشود با یکدیگر اختلاف کلی دارند، و کمتر با هم شباهت دارند وهنوز کسی نتوانسته بطور قطع بگوید کتاب حاوی کامل که اول دفعه تهیه شده در کدام کتابخانه است. از حاوی کبیر نسخه های بسیار یافت نمی شود و آنچه هست اجزاء آنست. بدیهی است که اختلاف در عده ی مجلدات این کتاب ناشی از ذوق کاتب و سفارش دهندگان بوده که هر یک در آن دستی برده اند و بدین جهت نمی توان گفت نسخه ی حاوی سی مجلدی کامل تر از نسخه ی حاوی هجده مجلدی باشد. آنچه در کتابخانه ی حاج حسین آقا ملک میباشد بدین قرار است :

الف - نسخه ی خطی کهن سال از جلد چهارم و پنجم حاوی که در یک مجلد و بتاریخ 571 هَ. ق. تحریر یافته و شامل امراض معدی ، سوء مزاج ، اسهال ، بیماری صفرا و اسهال اطفال و قولنج ها و ذکر ضمادها و خفقانهای معدی و امزجه ی مختلفه و درمان آنها با ذکر ادویه و معالجاتی که تا زمان او از حکمای سلف بوده با شرح جزئیات آن و همچنین عقاید و آراءعلی بن ربن طبری و ابن ماسویه و جالینوس و امثال ایشان را شرح داده و انتقاد کرده است.

ب - نسخه ی خطی کهن سال از جلد ششم در یک مجلد که در حدود قرن هفتم هجری نوشته شده و آن شامل بیماریهای کبد، طحال ، ا ی معاء، دولاب ، سنگها، بیماری آلات تناسلی ، مثانه ، کلیه ، مفاصل ، بواسیر، بیماریهای مقعد، نقرس ، جرب ، عرق النسا، دملها، زخمها، نبضها، صداع ، شقیقه ، بیماریهای دماغ ، چشم ، اقسام تبها، هوای شهرها، سرطان ، بیماریهای رحم ، اورام ، و با بیان عقاید و افکار بقراط، جالینوس ، روفس حکیم ، بختیشوع ، ابن سرابیون ، ابن ماسویه ، حنین بن اسحاق ، جورجیس حکیم و جز ایشان ، با ذکر کتب ومآخذ و انتقاد کامل از هر یک.

ج - نسخه ی خطی قدیمی جلد دوم حاوی که شامل بیماریهای چشم و ضمائم آن ، گوش ، بینی ، دندان ، لب ، ذات الجنب ، بیماریهای صدر (سینه )و مری و معده ، کبد، صفرا، سوء هضم با ذکر مطالبی که از کتب علماء و حکماء سلف و نسخ و درمانهای آنها ذکر کرده که بسال 1067 هَ. ق. نوشته شده است.

د - ایضاً کتاب حاوی کبیر متن و حاشیه شده که تقریباً تمام بنظر میرسد. در این نسخه از غالب بیماریها و درمان آنها بحث و اقوال و آراء و اعمال بسیاری از اطباء متقدم را ذکر کرده است.

بعلاوه در این کتاب حکایاتی از مشاهدات خویش آورده و سرگذشتهای بیمارانی را که معالجه کرده شرح داده است. باید دانست همانطور که ابن ابی اصیبعه در کتاب خود گفته تقسیماتی که درباب مجلدات و ابواب کتاب حاوی ذکر شده است پسندیده و مرضی نمیباشد بعلت آنکه این کتاب پس از وفات رازی با کمک خواهر و شاگردان وی از یادداشتهای بسیار تهیه و تدوین شده و چنانکه از محتویات سه نسخه که دیده ایم مشاهده میشود از بیماریهای کبد و معده و صفرا در هر سه نسخه بحث شده در صورتی که نسخه ی اول شامل جلد چهارم و پنجم و نسخه ی دوم شامل جلد ششم و نسخه ی سوم شامل جلد دوم از کتاب حاوی میباشد و از این حیث کتاب حاوی کاملاً برخلاف قانون بوعلی سیناست زیرا که جمیع نسخ «قانون » بر یک منوال از جهت ترتیب و از حیث ابواب و غیره میباشد در صورتی که در مجلدات موجوده از کتاب حاوی ابداً این ترتیب دیده نمیشود و اصولاً مبنای صحیحی ندارد. علت دیگر عدم ترتیب این کتاب آنست که حاوی از روی یادداشتهای طبی رازی جمع شده و اصولاً تهیه ی کتاب حاوی بواسطه ی عظمت برای همه کس ممکن نبوده و فقط اغنیاء میتوانستند آن رابدست آرند، در این صورت کُتّاب و نُسّاخ به میل و سلیقه ی خود آن را ترتیب داده و تغییراتی در آن قائل شده اند چنانکه علی بن عباس مجوسی اهوازی ارجانی در کامل الصناعه ی خود میگوید: «فقط دو نسخه از حاوی دیده ام ». رجوع به کتاب الملکی یا کامل الصناعة چ قاهره 1294 هَ. ق. / 1877 م. شود. اکنون متا ی سفانه نمیتوان تعیین کرد که ترجمه ی لاتینی کتاب حاوی از روی کدام نسخه ترتیب داده شده ، و آن نسخه در کجاست ، و یا اصلاً نسخه ی اولی از آن وجود دارد یا آنکه مفقود شده و از بین رفته است ، بخصوص اگر متوجه این نکته شویم که مترجمین در آن زمان اصولاً بصحت و سقم مطالب و ترتیب و روش و سیاق عبارت و سایر مسائل مربوطه بیک چنین کتابی مهم وقعی گذاشته اند یا خیر، ولی میتوان گفت که ابداً توجهی نکرده اند والاّ ممکن بود ترجمه ی آن بهتر و مرتب تر تهیه گردد. مقداری از مجلدات حاوی را مترجم معروف کتب طبی اسلامی موسوم به ژرار دُ کرمون ترجمه کرده و این همان کس است که منصوری رازی و قانون ابوعلی سینا و کتاب جراحی ابوالقاسم را نیز ترجمه کرده است. مورخین اروپائی بر آنند که کتاب حاوی بزرگترین دائرةالمعارف طبی زبان عرب است که پزشک ایرانی لااقل پانزده سال تمام برای آن متحمل زحمت شده است و نتیجه و نخب تجارب و زحمات خود را که عملاً دیده با یادداشتهای روزانه در آن ثبت کرده و معتقدند که عمر وی کفاف اتمام آنرا نداده و قبل از ختم کتاب دار فانی را وداع گفته است. آنچه بنظر میرسد دو کتاب برءالساعة و حاوی دو تا ی لیف رازی است که باید آنها را خاتمه ی تا ی لیف وی محسوب داشت ، با این تفاوت که کتاب برءالساعة تمام است ولی کتاب حاوی را از یادداشتهای او پس از مرگ وی دیگران جمع کرده اند بنابراین نمیتوان گفت که آخرین تا ی لیف وی حاوی است بلکه باید گفت حاوی نتیجه ی زحمات چندین ساله ی دانشمند ایرانی در هنگام تصدی بیمارستانهای بغداد و ری و مشاهدات او در بیماران و شرح حال آنان بانتایجی که از داروها و درمانها دیده است یادداشت کرده که پس از وی مرتب شده است. برخی از تذکره نویسان اخیر اشتباهی کرده اند و آن اختلاط حاوی کبیر با حاوی صغیر میباشد و چنین پنداشته اند که رازی را دو حاوی است ،یکی بنام حاوی کبیر دیگری بنام حاوی صغیر، در صورتی که چنین نیست و ما محض مزید اطلاع گوییم : حاوی صغیر تا ی لیف محمودبن الشیخ الربانی صاین الدین الیاس میباشد که مشتمل بر پنج مقاله است و نسخ بسیار از آن در طهران هست که به اسم حاوی زکریا در دست اشخاص وجود دارد ابتدای آن چنین است : «الحمد ﷲ الواحد الماجد السبوح خالق الجن و الانس رب الملائکة و الروح ظهر منه بدایع الموجودات... قال المولی الولی الحکیم العلیم الصارف عمره فی تعظیم امر اﷲ و الشفقة علی خلق اﷲ حاوی المعقول و المنقول جامع الفروع و الاصول استاذ الحکماء المحققین نجم الملة و الدین محمودبن الشیخ الربانی الامام الصمدانی صاین الدین الیاس روّح اﷲ روحهما و جدّد فتوحهما. اما بعد فلایخفی علی را ی ی ذوی العقول ان علم الطب اشرف من سایر العلوم لا ی ن شرف کل علم بحسب شرف موضوعه و موضوع علم الطب بدن الانسان و من البدیهیات ان هذا الموضوع فی عالم الکون و الفساد اجل و اشرف من سائر الکائنات فلاجرم العلم به اجل و اشرف من سایر العلوم لاسیما اذ ورد به الخبر الما ی ثور عن النبی (ص ) حیث قال : العلم علمان علم الابدان و علم الادیان...». پس از آن شرحی ذکر میکند که بعضی دوستان و اخوان مرا گفتند کتابی در طب تا ی لیف کنم و من نیز اطاعت کردم... لذا این کتاب را تا ی لیف کردم و آن را «الحاوی لعلم التداوی » نام نهادم و بر پنج مقاله ترتیب دادم :

مقاله ی اول - در بیان بیماریهاست شامل 125 باب.
مقاله ی دوم - در تبها شامل 27 باب.
مقاله ی سوم - در بیماریها و علل ظاهره ی اعضاء بدن شامل 105 باب.
مقاله ی چهارم - در بیان ادویه ی مفرده بترتیب حروف تهجی.
مقاله ی پنجم - در بیان ادویه ی مرکبه و کیفیت استعمال و ترکیب آنها شامل 50 باب. (ازشرح حال و مقام محمد زکریای رازی تا ی لیف محمود نجم آبادی ).

و نیزرجوع به فهرست ابن الندیم ص 300، کامل الصناعة چ بولاق ص 5، تاریخ الحکماء للقفطی ص 274، ابن ابی اصیبعة ج 1 صص 314-315، کشف الظنون در باب حاء، بروکلمن در تاریخ علوم عرب ج 1 ص 234 شود.


حاوی. (اِخ ) دهی از دهستان چنانه ی بخش شوش شهرستان دزفول در چهل هزارگزی جنوب باختری شوش و چهل ودوهزارگزی باختر راه شوسه ی دزفول به اهواز. دشت ، گرم سیر، مالاریائی. دارای چهارصد تن جمعیت همه شیعه. آب آن از رود کرخه ، محصول آنجا غلات. کار مردم زراعت. راه در تابستان اتومبیل رو است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 6).

تهیه شده توسط تیم حاوی دات آی آر

یه عالمه برنامه فال و طالع بینی🌬 رو داخل موبایلت📲 داشته باش 🚀

✅ با این کانال دیگه برای فال و طالع بینی و سرکتاب و اینها دنبال جایی نمیکردی 👇 رایگان هم هست ها💅
تلگرام
تلگرام
سروش
سروش
روبیکا
روبیکا
آی گپ
آی گپ
ایتا
ایتا
بله
بله

فال قهوه
فال قهوه
طالع بینی ازدواج
طالع بینی ازدواج
کف بینی آنلاین
کف بینی آنلاین
Copyright © 2012 - 2024 | تمامی حقوق این وب سایت برای havi.ir محفوظ است
طراحی و اجرا:havi.ir